Informacje po polsku

Z historii

Samodzielny Kościół Ewangelicko–Luterański (Skrót: SELK znaczy po niemiecku: Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche) w swej tradycji i nauce nawiązuje, bezpośrednio do XVI wiecznej Reformacji w Niemczech rozpoczętej przez mnicha augustiańskiego i profesora teologii w Wittenberdze ks. dr. Marcina Lutra, którego początek datuje się na dzień 31 października 1517 r.
SELK powstał niestety z podziału pierwotnego Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Prusach, a miało to miejsce dokładnie 300 lat po reformacji wittenberskiej.  Kościół Staroluterski w Niemczech powstał około połowy XIX wieku, początkowo na Śląsku. Wtedy to Fryderyk Wilhelm III (ur. w Poczdamie 3 sierpnia 1770, zm. 7 czerwca 1840) – z dynastii Hohenzollernów, król pruski od 1797, który był wyznania ewangelicko-refromowanego (kalwińskiego)  ogłosił dekretem gabinetowym w dniu 31 października 1817 r. w 300 rocznicę luterańskiej reformacji - unię pomiędzy Kościołem Ewangelicko–Luterańskim (Augsburskiego Wyznania) a Ewangelicko – Reformowanym (kalwińskim - Helweckiego Wyznania). Tak powstał w roku 1817 w ówczesnych Prusach Kościół Ewangelicko – Unijny. Powstaniu tego Kościoła patronował i służył wiedzą teologiczną przy jego powstaniu wielki filozof i teolog protestancki Fryderyk Ernest Daniel Schleiermacher (1768 - 1834) urodzony we Wrocławiu, gdzie jego ojciec był kapelanem wojskowym, a następnie proboszczem w Hołdunowie [Anhalt] na Górnym Śląsku [pomiędzy Tychami a Mysłowicami], gdzie w roku 1770 założona została składająca się z ewangelików – reformowanych z Małopolski, z Niemiec, a wreszcie z 303 reformowanych ucieknierów z wioski Kozy  koło Wadowic, Bielska – Białej,  jedyna parafia ewangelicko-reformowana na Górnym Śląsku właśnie we wspomnianej miejscowości Anhalt (nazwa na cześć Fryderyka Erdmanna, księcia Anhalt), dziś Hołdunów.

Część luteran śląskich nie chciała przyjąć jednak tej unii administracyjnej, nie chciała odstąpić od luterańskiego wyznania wiary zawartego w Księdze Konkordii (Liber Concordiae - Księga Zgody)  z roku 1580, którą obecnie można nabyć zarówno w języku niemieckim, jak i polskim, a także czeskim, a przede wszystkim nie chcieli odstąpić od Niezmiennej Konfesji Augsburskiej (Invariata) z roku 1530. Chcieli oni zachować nadal swoją tożsamość luterańską wyrażoną w dotychczasowej luterańskiej nauce i wierze w realną obecność Ciała i Krwi Pańskiej w chlebie i winie podczas Wieczerzy Świętej (nauka o konsubstancjacji), w odróżnieniu od kalwińskiej nauki o obecności tylko duchowej, a nie realnej, substancjalnej i rzeczywistej jak u luteran, lub zwingliańskiej, która naucza, że Wieczerza Pańska sprawowana jest jedynie na pamiątkę śmierci Chrystusa, a chleb oznacza Ciało Chrystusa, wino natomiast oznacza Krew Chrystusa.    
Król narzucił także luteranom, kalwinom, rabinem i prawnikom jednolity „strój urzędowy” (Amtstracht) w postaci czarnej profesorskiej togi z białą befką pod brodą, lub kryzą wokół szyi, który luteranom miał zastąpić ich dotychczasowy ”strój liturgiczny” sięgający czasów starożytnego Kościoła w postaci: alby i stuły, oraz ornatu (casula) do sprawowania Sakramentu Ołtarza, jak również komży i stuły używanej podczas sprawowania innych obrzędów kościelnych.
Stuła i ornat miały kolor liturgiczny danego okresu roku kościelnego. Unia pruska pozostawiła te kolory jedynie na ołtarzu i ambonie w postaci tzw. antependiów.  Unijny Kościół i unijne parafie celowo zastąpiły określenia takie jak: luterański, kalwiński, augsburski, helwecki, reformowany jednym słowem „ewangelicki”, aby w ten sposób pozbawić własnej tożsamości tych, którzy czuli się luteranami, lub kalwinami. I tak pozostało po dzień dzisiejszy w Kościołach Unijnych, które często w swej nazwie już nie posiadają określenia „unijny”, a tylko nazywają się „Kościołem Ewangelickim.” Sprzyjał temu ówczesny pietyzm, racjonalizm i liberalizm. W latach 1822-1834 wprowadzenie nowej agendy tzn. księgi liturgicznej dla księży, zawierającej porządek nabożeństwa, oraz obrzędów kościelnych, wywołało liczne strajki wśród duchowieństwa, i w parafiach. Luteranie nie chcieli przyjąć liturgii reformowano – luterańskiej, jaką oferowała nowa Agenda, jak również nowego stroju urzędowego jakim była tylko reformowana czarna toga. W Świdnicy po dzień dzisiejszy w oszklonej szafie w zakrystii pozostały barwne stroje liturgiczne Kościoła Luterańskiego z tamtych czasów. Podobnie było na Mazurach. Jednak przez różne kompromisy i wydania nowych kompromisowych agend, niektórzy luteranie zaprzestali strajków, a nowa liturgia i strój liturgiczny przedostały się także do krajów, w których unia nie obowiązywała i nie była znana (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Bawaria, nawet niektóre kraje skandynawskie, za wyjątkiem Szwecji, gdzie pozostano przy całym liturgicznym bogactwie luteranizmu).        

Centrum walki przeciw unii staropruskiej stał się Wrocław. Inicjatorem tej opozycji był ks. Jan Gotfryd Scheibel, profesor teologii i od roku 1827 proboszcz  parafii przy kościele św. Elżbiety, który w owych czasach był kościołem katedralnym Wroclawia. Ksiądz Jan Gotfryd Scheibel, urodzony we Wrocławiu dnia 16 września 1783 r. był jedynym synem państwa Johana Ephraima i Joanny Christiany Scheibel, z domu Morgenroth.  Ks. Jan G. Scheibel – człowiek uczony, profesor zwyczajny teologii luterańskiej, dogmatyk, doskonały znawca pietyzmu, bez reszty oddany niczym nieskażonemu luteranizmowi, gorący przeciwnik racjonalizmu XIX wiecznego uważany jest za „ojca Kościoła Staroluterańskiego” i kaznodzieję ”przebudzeniowego” Wrocławia. Jego natchnione kazania ściągały do kościołów Wrocławia setki wrocławian.  Konflikt ten przybrał jednak na sile, gdy dnia 15 marca 1830 r. Królewski Konsystorz dla Śląska z siedzibą we Wrocławiu wydał dekret na mocy, którego do 3. niedzieli po Trójcy Świętej nakazał wprowadzenie nowej agendy z rytem unijnym. Ks. proboszcz Scheibel w piśmie z dnia 3 maja prosi króla pruskiego, aby pozostawił w kościele św. Elżbiety liturgię wg dotychczasowego rytu luterańskiego, tzn. wg „Agendy wittenberskiej”, ale król jako „summus episcopus” = „najwyższy biskup” nie wyraził takiej zgody.  Co więcej, tej opozycji król dłużej nie mógł znieść i zasuspendował zarówno księdza, jak i wiernych tej prowincji. Dwa lata później w roku 1832 ks. prof. Scheibel opuścił Wrocław i udał się „na wygnanie” najpierw do luterańskiej Saksonii, a w roku 1838 do Bawarii, gdzie wśród luteran znalazł nową ojczyznę, w której pozostał do końca swego życia bardzo ceniony przez Bawarczyków. Ziemską ojczyznę opuścił na zawsze w wieku 60 lat, dnia 21 marca 1843 r. w Norymberdze i przeszedł do Ojczyzny niebiańskiej, do domu Ojca.

Oczywiście na Śląsku utworzono także niezależny od króla pruskiego Kościół Luterański, który doznawał licznych prześladowań, były aresztowania, pozbawianie staroluteran kościołów i kaplic. Ks. profesor J.G. Scheibel cieszył się jednak wielkim szacunkiem w środowisku luterańskim, dlatego wraz z nim o zachowanie czystego luteranizmu, a więc starego luteranizmu na Śląsku stanęło wiele parafii i księży luterańskich zarówno na Śląsku, jak też i na wielu miejscach Prus, a także w tych Landach, w których król pruski miał swój wpływ i władzę. Król pruski Fryderyk Wilhelm III w tej walce ze „staroluteranami” stosował niestety  nieraz przemoc militarną, jak np. w Brzegu nad Odrą, gdzie ludność Brzegu nie chciała uczestniczyć w nabożeństwach unijnych z nową liturgią unijną pozbawioną wielu elementów luterańskich i nie chciała mieć księży ubranych w czarne pruskie togi. Wtedy to królewskie  wojsko służyło Kościołowi Unijnemu pomocą w zgromadzeniu ludzi w starym, olbrzymim  kościele św. Mikołaja. Ludzi ściągano  tam przemocą w każdą  niedzielę, zamykano kościół na klucz w czasie trwania nabożeństwa i w ten sposób  „przyzwyczajało” się ich do Kościoła Unijnego.

Superintendentem generalnym (biskupem) wrocławskiej metropolii, która obejmowała cały Dolny i Górny Śląsk (za wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego),  został już przez króla Fryderyka Wilhelma IV Hohenzollerna  w roku 1843 mianowany ks. prof. dr. August Hahn (1792-1863), naukowiec, profesor teologii, wydawca kazań, nowego śpiewnika, teologicznych opracowań naukowych, rektor uniwersytetu wrocławskiego. August Hahn urodził się 27 marca 1792 r. w  Grossosterhausen w pobliżu Eisleben. W czasie wprowadzenia unii staropruskiej studiował teologię w Wittenberg. Już w roku 1819 został mianowany profesorem teologii i proboszczem kościoła staromiejskiego w Królewcu, następnie superintendentem, w 1826 r. przeszedł do Lipska, później do Wrocławia, gdzie był profesorem zwyczajnym na wydziale teologicznym. Został  też mianowany radcą Konsystorza śląskiego, aby w roku 1843 objąć prowincję śląską jako jej generalny superintendent. Miał on umacniać nowy Kościół Unijny, bowiem zanim przejął rządy nad śląską prowincją, w latach 1834-1839 niektórzy prześladowani luteranie opuścili swoją Ojczyznę  i wyjechali czy to do  Australii,  czy też do Ameryki [jak np. duża część parafian z wioski Klitten koło Görlitz (Zgorzelec)]. W Ameryce powstawały kilkumilionowe samodzielne Kościoły luterańskie (np. dzisiaj liczący 2,6 miliona Kościół: Lutheran Church-Missouri Synod w USA, albo Lutheran Church-Canada, względnie też bardzo ortodoksyjny i z tego powodu nieutrzymujący wspólnoty ołtarza z innymi samodzielnymi Kościołami luterańskimi Kościół Wisconsin Synod w USA, który prowadzi również swoją misję w niektórych krajach europejskich, jak np.: w Czechach w  Pilźnie, czy na Białorusi względnie na Ukrainie, czy nawet w Rosji.

Niestety, zatrzymanie luteran w kraju, czy tez pojednanie ich z Kościołem Unijnym nie udało się luteraninowi ks. generalnemu superintendentowi Augustowi Hahnowi, gdyż reprezentował on interesy pruskiego króla i Państwa Pruskiego. W dniu 13 maja 1863 r. we Wrocławiu w wieku 71 lat zmarł ks. superintendent generalny dr August Hahn i pochowany został na tzw. „Wielkim Cmentarzu” (Grosser Friedhof) pomiędzy ul. Legnicką a Braniborską (Friedrich-Wilhelm Strasse a Berliner Strasse) przeznaczony dla zasłużonych mieszkańców Wroclawia, którego początki sięgały 1775 r., a który w roku 1957 został bezsensownie zlikwidowany, a na jego miejscu wystawiono pawilony handlowe.

Wracając jednak do historii staroluteran należy stwierdzić, że nie wszyscy staroluteranie opuścili swoją ojczyznę, gdyż następca Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna, jego najstarszy syn król Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern w roku 1840 wydał nową ustawę liberalizującą dotychczasowe twarde ustawodawstwo. Ustawa ta zezwalała na działalność Kościoła Staroluterańskiego, który w roku 1841 zwołał  Synod do Wrocławia i formalnie odłączył się  od Kościoła Unijnego przyjmując nazwę: „Kościół Ewangelicko–Luterański w Prusach” z siedzibą we Wrocławiu. W roku 1845 Kościół ten został zalegalizowany. Małe parafie staroluterąńskie znajdowały się wówczas na całym Śląsku Pruskim, między innymi w takich miejscowościach jak: Wrocław, Brzeg n. Odrą, Gliwice, czy też w 110 parafiach na Pomorzu (np.: Trzebiatów, kościół św. Jana, Koszalin kaplica św. Gertrudy, Słupsk kościół św. Krzyża) i  w Wielkopolsce (Poznań obecny kościół metodystyczny, Toruń, kaplica przy ul. Strumykowej 10, Leszno Wlkp., Czarnylas). Kościół ten w siedem lat po uznaniu go za pełnoprawny Kościół, w roku 1847 liczył tylko na Pomorzu 19 000 wiernych. Kościół Staroluterański zawsze dobrze współpracował po I wojnie światowej z Kościołem Ewangelicko – Augsburskim w Polsce, tak że po II wojnie światowej wiele świątyń staroluterańskich stało się kościołami ewangelicko-augsburskimi (np.: Brzeg n. Odrą, Gliwice, Toruń (kaplica), Słupsk, Koszalin, Leszno Wlkp., Czarnylas).

Po II wojnie światowej w roku 1945 siedziba władz Kościoła Ewangelicko - Luterańskiego została przeniesiona z Wrocławia najpierw do Elberfeld, a od roku 1972 do Hanoweru.  Wspólnie z innymi samodzielnymi (a więc niezależnymi od tzw. Kościołów Krajowych -„Landeskirchen”) zborami i Kościołami luterańskimi na terenie Niemiec, zjednoczyli się w roku 1972 tworząc Samodzielny Kościół Ewangelicko – Luterański Niemiec (w skrócie: SELK). Kościół SELK nie należy ani do EKD – Ewangelickiego Kościoła Niemiec, ani do Światowej Federacji Luterańskiej, lecz do International Lutheran Council (Międzynarodowa Rada Luterańska), jak również związany jest z 5 milionową rodziną Kościołów luterańskich na świecie, które wyznają swoją wiarę zgodnie z Pismem Świętym wyłożonym w Księdze Zgody z roku 1580.

Według najnowszych danych podanych przez Samodzielny Kościół Ewangelicko – Luterański, na terytorium całych Niemiec jest  127 parafii, które należą do jednego z 4 okręgów kościelnych – diecezji, zwanych  „Propstai”, na czele których stoi „Propst”, czyli „biskup regionalny”. Kościół liczy około 36.572 ochrzczonych staroluteran, nie licząc sympatyków. „Propstai” dzielą się na superintendentury na czele z Superintendentem (dziekanem). Struktura wiekowa Kościoła przedstawia się następująco: 16,83% w wieku od 0 do 17 roku życia, 24,77% od 18 do 39 roku życia, 32,84% od 40 do 65 roku życia i 25,56% ponad 65 lat. Kościół ten w ostatnich latach przejawia tendencje spadkowe, ale mimo, że jest małym Kościołem należą do niego wybitne osobistości życia politycznego, społecznego i kulturalnego Niemiec.

Najwyższą władzą Kościoła jest Synod Kościoła, który zbiera się co kilka lat. Na co dzień zarządza Kościołem 11 osobowe Kierownictwo Kościoła (Kirchenleitung) składające się z: Biskupa Kościoła, 4 Propstów (czyli biskupów regionalnych, którymi aktualnie tzn. w roku 2008 są: Klaus-Peter Czwikla, Gert Kelter, Johannes Rehr, Carsten Voss), 1 duchownego radcy (ks. radca Michael Schätzel) i 5 świeckich radców.  Na czele Kościoła stoi Biskup Kościoła, który ma swoją siedzibę jak już wspomniałem w Hanowerze. Od 25 czerwca 2006 r. Biskupem Kościoła jest ks. Hans-Jörg VOIGT, który został wprowadzony w urząd i konsekrowany przez biskupów SELKu, „Prezydentów Kościołów“ i biskupów staroluterańskich, jak również  przez biskupów sąsiednich Kościołów posiadających sukcesję apostolską: arcybiskup Janis Vanags z Łotwy, biskup Władysław Volny z Czech, oraz biskup Tadeusz Szurman z Polski.

Przy granicy z Polską i Czechami znajduje się kilka parafii staroluterańskich (augsburskiego wyznania) w następujących miejscowościach: Görlitz (Zgorzelec), Drezno, Weigersdorf, Klitten, Weisswaser, Senftenberg, Cottbus, Dobbrick, Guben (Gubin) i Drezno należące do okręgu kościelnego Łużyc, najmniejszego okręgu Kościoła.
Kościół SELK z powodów zasadniczych nie należy ani do EKD – Ewangelickiego Kościoła Niemiec, ani do Światowej Federacji Luterańskiej, a ze Zjednoczonym Kościołem Ewangelicko – Luterańskim w Niemczech [VELKD] i jego organami (np. Martin-Luther Bund w Erlangen, lub Gustav-Adolf-Werk w Lipsku) utrzymuje braterskie kontakty, ale nie utrzymuje wspólnoty ambony i ołtarza, podobnie jak w  niemieckiej Radzie Ekumenicznej, której jest członkiem.

Biskup Hans-Jörg VOIGT brał czynny udział w Czeskim Cieszynie w konsekracji i instalacji ks. biskupa dr. Stanisława Piętaka [SCEAV], podobnie jak jego poprzednik biskup D. Roth brał udział w konsekracji biskupa Jana Szarka w Warszawie.


W co wierzą staroluteranie? Jaka jest  ich nauka i wiara?

Swoją wiarę opierają, jak inni luteranie na jedynym źródle wiary i nauki chrześcijańskiej , którym jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu z jego kanonicznymi księgami napisanymi przez świętych mężów Bożych natchnionych Duchem Świętym (inspiracja werbalna – każde słowo natchnione).

Wykładnikiem tej wiary są księgi symboliczne (wyznaniowe) zawarte w Księdze Konkordii (Liber Concordiae) z roku 1580, którą także nasze Kościoły uważają za  „norma normata”.

Nabożeństwo z Sakramentem Ołtarza stanowi centrum życia religijnego luteranizmu, przez ks. dr. Marcina Lutra i księgi symboliczne luteranizmu nazywane także „mszą świętą”, jednak bez charakteru powtórzenia bezkrwawej ofiary Chrystusa, lecz jej uobecnienie i dziękczynienie za niepowtarzalną ofiarę Chrystusa na krzyżu Golgoty (Eucharystia).

Chrzest święty jest sakramentem koniecznym do zbawienia i udzielamy go zarówno niemowlętom, dzieciom wierzących rodziców, jak również dorosłym nieochrzczonym w dzieciństwie.

Spowiedź praktykowana jest jako „spowiedź powszechna” przed ołtarzem, jak również jako „spowiedź prywatna”, indywidualna lub osobista. Ordynowany duchowny (ksiądz lub biskup) kończy spowiedź udzieleniem absolucji, czyli rozgrzeszenia w imieniu i z rozkazu samego Jezusa Chrystusa.

SELK tak jak wszyscy chrześcijanie wierzy w Trójjedynego Boga z Jego jednością jako Ojca, Syna i Ducha Świętego.
Wierzymy, że wszyscy ludzi odeszli od Boga przez grzech i nikt sam z siebie i o własnych l siłach nie może się wyrwać z tego stanu. To uczynił za nas i dla nas na krzyżu Golgoty Syn Boży Jezus Chrystus, który wszystkich pragnących zbawienia zaprasza  do siebie. Kto w Niego uwierzy ma życie wieczne i zbawienie.
Dlatego nikogo nie głosimy w świątyniach, jak tylko Jezusa Chrystusa i to tego ukrzyżowanego i zmartwychwstałego, który jest jedyną drogą do zbawienia, jedynym Orędownikiem i Zbawicielem.

Kościół Staroluterański [SELK] nie utrzymuje wspólnoty ołtarza i ambony (interkomunii i intercelebracji) z tymi Kościołami, które inaczej nauczają i wykładają swą wiarę niż to jest zawarte w Biblii i księgach symbolicznych luteranizmu (np. liberalnie). Liberalizm protestancki niektórych Kościołów jest przeszkodą w utrzymaniu tej jedności wiary i nauki.

SELK jest Kościołem otwartym „dla wszystkich, ale nie dla wszystkiego”.


Więcej informacji:

Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche (SELK)
Kirchenbüro
Schopenhauerstrasse 7
30625 Hannover
e.mail: Diese E-Mail-Adresse ist vor Spambots geschützt! Zur Anzeige muss JavaScript eingeschaltet sein!
Tel. +49 511 - 55 78 08
Fax. +49 511 – 55 15 88

Więcej informacji w języku polskim na temat Kościoła luterańskiego, jego wiary i życia w Polsce, znajdą Państwo również na oficjalnej stronie internetowej Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego [Luterańskiego] w Rzeczypospolitej Polskiej: www.luteranie.pl


(opracował ks. Jan Gross, 2008)